ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 7، مهر 1401 ، شماره پی در پی 77

پژوهش سبکی در دیوان گنابادی هروی

صفحه (23 - 43)
احمد علیزاده (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: یکی از رایجترین شیوه های تدقیق و ارزیابی سروده های شاعران، پژوهش در سبک سخنوری آنان است. موضوع این پژوهش تحلیل سبکی اشعار یافته شدۀ میرحاج گنابادی هروی (ف923ق) از سه منظر سطح زبانی، سطح فکری و سطح ادبی است. در این مقاله کوشش شده ضمن ارزیابی سبکی اشعار شاعر، میزان تأثر او از شاعران دیگر و نیز تأثیرگذاری بر چند شاعر بعد از خود تبیین شود و نیز اشعار راه یافتۀ شعرای دیگر به دیوان او مشخص گردد.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو، مطالعه ای است نظری که بشیوۀ پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، دیوان میرحاج گنابادی هروی به تصحیح عبّاس رستاخیز است که در انتشارات مورّخ در شهرستان قم چاپ شده است.

یافته ها: گنابادی هروی شاعر شیعی است که شعرش را در راستای ستایش از خاندان عصمت و طهارت سروده است. مهارت او در ساختن قصاید مقدمه دار است. او به عربیگرایی بویژه در جایگاه قوافی قصاید علاقه دارد. در دیوانش از اشعار چند شاعر نامدار پیش از خود و در رأس آنان ظهیر فاریابی و حافظ شیرازی متأثر شده، سروده هایش بر شعر خواجه حسین مروی، کلیم کاشانی و فیض کاشانی تأثیراتی داشته است.

نتیجه گیری: گنابادی هروی شاعری است مقلّد نه صاحب سبک که در اشعارش از اسلوب شاعران سبک عراقی پیروی میکند. مهارت او در تصویرسازیهای تشبیهی و استعاری در مقدمه های قصاید است. بسبب صبغۀ دینی-مدحی شعرش و گرایشات مذهبی شیعی در آن، نشانه هایی از تأثر از شاعران شیعی سده های قبل در شعرش دیده میشود. بیشترین اثرپذیری او از کلام والای حافظ است که شاعران سده های پس از او، تقلید از آن و تشبّه به آن را معیار تشخّص میدانسته اند. توحید باریتعالی، مدح ائمّۀ اطهار، عشق انسانی، اندوه و ناامیدی و بعضاً مفاهیم اخلاقی مضامین عمدۀ اشعار گنابادی هروی است.

کلمات کلیدی
گنابادی هروی , دیوان , پژوهش سبکی , سطح زبانی , سطح فکری , سطح ادبی

• آنندراج، محمدپادشاه (1336) تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: خیّام.
• اشعار بازیافته از گنابادی هروی، رستاخیز، عباس (1391) پیام بهارستان (18) 5، صص201-230.
• برهان قاطع، خلف تبریزی، محمدحسین (1362) تصحیح محمد معین، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
• خلاصه الاشعار، کاشی، محمدعلی (1393) تصحیح عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی، تهران: میراث مکتوب.
• دیوان، ابن حسام خوسفی، محمد (1366) تصحیح احمد احمدی بیرجندی و محمدتقی سالک، مشهد: ادارۀ اوقاف و امور خیریه.
• دیوان، انوری، محمدبن محمد (1376) تصحیح مدرس رضوی، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
• دیوان، بابافغانی شیرازی (1340) تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.
• دیوان، جامی، عبدالرحمن (1378) تصحیح اعلاخان افصح زاد، تهران: میراث مکتوب.
• دیوان، حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1394) تصحیح غنی و قزوینی، چاپ ششم، تهران: ققنوس.
• دیوان، حلاج، حسین بن منصور (1343) تهران: سنایی.
• دیوان، خاقانی شروانی، بدیل بن علی (1373) تصحیح ضیاءالدین سجادی، چاپ چهارم، تهران: زوار.
• دیوان، دهلوی، امیرخسرو (1398) تصحیح محمد روشن، چاپ پنجم، تهران: نگاه.
• دیوان، سعد سلمان، مسعود (1390) تصحیح محمد مهیار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• دیوان، فاریابی، ظهیرالدین (1381) تصحیح امیرحسن یزدگردی، تهران: قطره.
• دیوان، فیض کاشانی، محسن (1381) تصحیح مصطفی فیض کاشانی، چاپ دوم، تهران: اسوه.
• دیوان، کاشانی، باباافضل (1363) تصحیح مصطفی فیضی و دیگران، تهران: زوار.
• دیوان، کاشی، حسن (1389) تصحیح عباس رستاخیز، چاپ دوم، تهران: مجلس.
• دیوان، کلیم کاشانی، ابوطالب (1362) تصحیح مهدی افشار، تهران: زریّن.
• دیوان، اصفهانی، کمال الدین اسماعیل (1348) تصحیح حسین بحرالعلومی، تهران: دهخدا.
• دیوان، گنابادی هروی، میرحاج (1398) تصحیح عباس رستاخیز، قم: مورّخ.
• دیوان، مروی، حسین (1396) تصحیح ذبیح الله حبیبی نژاد، تهران: سورۀ مهر.
• دیوان، نوایی، امیرعلیشیر (1375) تصحیح رکن الدین همایونفرخ، تهران: اساطیر.
• الرائد، مسعود، جبران (1383) ترجمۀ رضا انزابی نژاد، چاپ چهارم، مشهد: به نشر.
• سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر (1334) سعید نفیسی، چاپ سوم، تهران: سنایی.
• شاهان شاعر، حالت، ابوالقاسم (1346) تهران: علمی.
• فرهنگ سخن، انوری، حسن (1387) چاپ ششم، تهران: سخن.
• کلیات شمس، مولوی، جلال الدین محمد (1386) تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران: هرمس.
• کلیات، ساوجی، سلمان (1382) تصحیح عباسعلی وفایی، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• کلیات، سعدی شیرازی، مصلح الدین (1385) تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ سوم، تهران: زوار.
• لغتنامه، دهخدا، علی اکبر (1377) چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• مختارنامه، عطار، فریدالدین (1386) تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: سخن.
• مصنفّات، کاشانی، باباافضل (1366) تصحیح مجتبی مینوی و یحیی مهدوی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.